چنین رکوردی در صادرات نفت ایران در‌حالی به دست آمده که یک ماه پیش از آن، افت شدید صادرات نفت ایران تیتر بسیاری از رسانه‌های خارجی و داخلی کشور بود. میزان صادرات نفت ایران در ماه مارس با افت ۲۶ درصدی نسبت به مارس ۲۰۱۷، به ۹۸/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید که پایین‌ترین سطح در دو سال گذشته محسوب می‌شد، اما نوسان شدید در میزان صادرات نفت ایران به چه معنا است؟ آیا در شرایطی که ریسک بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در بالاترین سطح خود قرار دارد، چنین سطح صادراتی می‌تواند تداوم یابد؟
فروش نفت ایران در سقف
آن‌طور که خبرگزاری بلومبرگ خبر داده است، صادرات نفت‌خام ایران در ماه آوریل به رکورد بی‌سابقه‌ای دست یافته است. بر‌اساس این گزارش، ایران در ماه آوریل بیشترین سطح صادرات نفت از زمان لغو تحریم‌ها را تجربه کرده است. آمار و داده‌های به‌دست آمده از ردیابی نفتکش‌ها نشان می‌دهد میزان صادرات نفت ایران در ماه گذشته میلادی به ۴۸/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. سایت رسمی وزارت نفت میزان فروش نفت‌خام در ماه آوریل را ۶۱۷/ ۲میلیون بشکه در روز اعلام کرده که به علاوه فروش روزانه ۲۶۰ هزار بشکه‌ای میعانات گازی به ۸۷۷/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. شانا می‌نویسد: «رقم فروش نفت‌خام بی‌سابقه بوده است. پیش از این، بیشترین رقم صادرات نفت‌خام در اکتبر ۲۰۱۶ با رقم ۴۴۲/ ۲ میلیون بشکه به ثبت رسیده بود.»
اما رشد صادرات نفت ایران در‌حالی رقم خورده که تنها یک ماه پیش از آن یعنی در ماه مارس، میزان صادرات نفت‌خام و میعانات گازی کشور به کف ۲ ساله رسید. صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در سومین ماه از سال جاری میلادی با افت ۲۶ درصدی نسبت به مارس ۲۰۱۷، به ۹۸/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده بود. همان‌طور که «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «۷دست‌انداز صادرات نفت» با انتشار این خبر اعلام کرد، کاهش فصلی تقاضای پالایشگاه‌های آسیایی به‌دلیل شروع فصل تعمیر و نگهداری، افزایش مصرف داخلی به دنبال وارد مدار شدن دو فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس و عدم خرید ژاپن از ایران به‌دلیل مشکلات بیمه نفتکش‌ها مهم‌ترین دلایل افت مقطعی صادرات نفت بودند. با این حال در این گزارش تاکید شد که با وجود عوامل دیگری چون افزایش ریسک خرید از ایران به‌دلیل تهدیدهای ترامپ، توقف رشد تولید به‌دنبال کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، افزایش مصرف داخلی و بازاریابی سنتی ایران، افت صادرات نفت ایران ممکن است، ادامه یابد. در حال‌حاضر نیز با‌وجود دستیابی به رکورد جدیدی در فروش نفت به نظر می‌رسد حفظ چنین سطح صادراتی در آینده چندان ممکن نباشد.
چه عواملی صادرات نفت ایران را افزایش داد؟
بلومبرگ ضمن اعلام این خبر سعی کرده افزایش صادرات نفت ایران را ریشه‌یابی کند. بر اساس این گزارش، افزایش صادرات نفت ایران با کاهش ۴ میلیون بشکه‌ای نفت ذخیره شده در تانکرهای روی آب همزمان شده است. کپلر، شرکت ردیابی نفتکش‌ها در یک یادداشت نوشته است: «صادرات نفت ایران در ماه آوریل نسبت به ماه پیش از آن رشد قابل توجهی داشته، این میزان رشد عمدتا از ذخایر نفت موجود روی آب تامین شده است.» این خبر به این معنا است که به‌طور متوسط روزانه بیش از ۱۳۳ هزار بشکه از رشد صادرات نفت ایران از محل نفت ذخیره شده روی آب تامین شده است. بلومبرگ به نقل از شرکت مشاوره‌ای انرژی اسپکتس، عامل دوم رشد صادرات ایران را شروع فصل تعمیر و نگهداری پالایشگاه‌های داخلی کشور اعلام کرده است. آن‌طور که ریچارد ملینسون، تحلیلگر این شرکت مشاوره‌ای می‌گوید، چنین رشد صادراتی به معنای کاهش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه عر ضه نفت به پالایشگاه‌های داخلی ایران است.
علاوه بر این عوامل شاید بتوان دلایل دیگری برای افزایش اقبال به خرید نفت از ایران یافت. شاید یکی از دلایل این امر، افزایش قیمت رسمی نفت عربستان و رقابتی‌تر شدن بهای نفت ایران باشد. این کشور اخیرا برای دومین بار پیاپی قیمت فروش نفت خود را برای پالایشگران آسیایی افزایش داده و به بیشترین سطح از آگوست ۲۰۱۴ رسانده است. از این رو چین و هند خرید نفت از عربستان را کاهش داده‌اند. این موضوع در حالی رخ داده که ایران به اعتقاد غالب کارشناسان در آستانه بازگشت تحریم‌ها و کاهش فروش نفت قرار دارد. از این‌رو ممکن است کشورهای آسیایی به صرافت استفاده از آخرین فرصت‌های خرید نفت از ایران که جذابیت قیمتی بیشتری دارد، افتاده باشند. پلاتس نیز به جذابیت قیمت نفت ایران برای پالایشگران اروپایی و آسیایی در گزارشی اشاره کرده است. یک پالایشگر مدیترانه‌ای به پلاتس گفته است در ماه جاری میلادی و حتی ماه آینده خرید نفت از ایران را ادامه خواهند داد، اما در عین حال در حال آماده شدن برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران هستند. او تاکید کرده که نفت ایران نسبت به اورال روسیه، بصره عراق و نفت سنگین عربستان جذابیت قیمتی بیشتری دارد.
خریداران نفت ایران آماده بازگشت تحریم‌ها هستند
دو عاملی که بلومبرگ به‌عنوان ریشه رشد صادرات نفت ایران بیان کرد، نشان می‌دهد رشد صادرات نفت ایران به معنای افزایش تولید نیست. تولید نفت ایران در حال حاضر در شرایط با ثباتی است و از حدود یک سال پیش در سطوح بیش از ۸/ ۳ میلیون بشکه در روز قرار دارد. با این حال رشد تولید نفت یا حتی حفظ چنین سطحی نیازمند جذب سرمایه خارجی است. این در حالی است که تهدید بازگشت تحریم‌ها موجب شده که سرمایه‌گذاران خارجی از صنعت نفت ایران دور بمانند و این مانعی برای رشد تولید نفت کشور است. حتی توتال فرانسه، به‌عنوان تنها شرکت بزرگ بین‌المللی که به انعقاد قرارداد با ایران دست زده، اگر نتواند معافیت تحریمی از آمریکا اخذ کند، اقدام به خروج از معامله با ایران خواهد کرد. از این رو مهم‌ترین اصل برای تداوم چنین رشد صادراتی حداقل فعلا قابل دستیابی نیست.
از سویی آن‌طور که خبرها نشان می‌دهد ریسک بازگشت تحریم‌ها موجب شده که خریداران نفت ایران با احتیاط بسیاری به خرید نفت از کشور دست زنند. به گزارش پلاتس، پالایشگران آسیایی گفته‌اند به دنبال جایگزین‌هایی برای نفت ایران رفته تا درصورت عدم دسترسی به نفت ایران از آن استفاده کنند. این موضوع درباره خریداران اروپایی نفت ایران نیز صادق است، آنها مایل نیستند به امضای قراردادهای خرید نفت از ایران که بعد از موعد ۱۲ ماه مه معتبر است، دست بزنند. ترامپ در ۱۲ ماه مه مصادف با ۲۲ اردیبهشت تصمیم خود درخصوص برجام را اعلام خواهد کرد. بنابراین به نظر می‌رسد سرنوشت نوسانات صادراتی نفت ایران همچنان به تصمیم دونالد ترامپ بستگی دارد.
