روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۷ به وقت تهران) قیمت هر بشکه نفت خام برنت با افتی ۱۶/ ۱ دلاری به ۱۹/ ۵۳ دلار بر بشکه رسید در حالی‌که تا ساعتی قبل در حال حرکت در مسیر رشد بود. این میزان کمترین سطح قیمت شاخص نفت خام برنت از سه ماه سوم سال ۲۰۱۷ به این سو است. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز با تجربه‌ای مشابه افتی ۵۵ سنتی داشت و با قیمت ۳۳/ ۴۵ دلار بر بشکه معامله شد که کمترین سطح قیمتی در ۱۷ ماه گذشته است. قیمت طلای سیاه در روز سه‌شنبه نیز ۵ درصد افت داشت و به کمترین سطح در بیش از یک سال گذشته رسید.
به هم ریختن تعادل بازار را می‌توان از دریچه دوربین اوپک و ایران، اثر دلار، اقتصاد جهانی و الگوهای معاملاتی جدید بررسی کرد. به این ترتیب، تردید در اثرگذاری توافق کاهش تولید اوپک زیر سایه انتظارها برای افزایش عرضه به‌خصوص از سمت ایران، تصمیم آمریکا برای افزایش نرخ بهره، ریزش بازارهای سهام، نگرانی از بازگشت رکود به بازار جهانی تحت تاثیر جنگ تجاری و الگوریتمی شدن معاملات از مهم‌ترین عواملی هستند که بازار نفت را در وضعیتی نگران‌کننده قرار داده است. در این میان احتمال تعطیلی دولت آمریکا به علت اختلافی که میان دولت و کنگره وجود دارد نیز از دیگر نگرانی‌های فعالان بازار بود. همچنین فرارسیدن کریسمس و تعطیلات سال نو نیز از دیگر دلایلی است که برای حجم اندک معاملات ذکر می‌شود.
تلاش اوپک برای حفظ بازار
اینکه فعالان بازار نفت تردید دارند که کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک مانع بازگشت مازاد عرضه به بازار شود، اتفاق تازه‌ای نیست و تقریبا از فردای روزی که برای کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز توافق شد، در میان تحلیل‌ها از آخرین نشست اوپک و غیراوپک مشاهده می‌شد. یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری این ایده نیز اعطای معافیت شش ماهه آمریکا به هشت کشور خریدار نفت خام ایران بود که در کنار ادامه رشد تولید شیل تبدیل به یکی از تهدیدهای بی‌اثرکننده تصمیم اوپک شد. در کنار اعطای معافیت‌ها، ایران راهکارهایی برای حفظ صادرات نفت به مشتریانش دارد که باعث شده است با وجود بازگشت تحریم‌ها، صادرات نفت خام ایران آنطور که انتظار می‌رفت کاهش نداشته باشد.
اما تردیدها از اثرگذاری توافق کاهش تولید مانع از تلاش اعضای اوپک و همراهانش برای پررنگ کردن اثر این توافق نشده است. در همین راستا، روز گذشته انتشار دو خبر باعث شد تا معاملات نفت خام قبل از ثبت افت قیمت، برای ساعاتی مسیر صعودی در پیش گیرند. اظهار نظر الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در رابطه با «تداوم رصد قیمت‌ها از سوی کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید» و «لزوم برگزاری یک نشست اضطراری میان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک و دیگر تولیدکنندگان نفت خام» که روز گذشته از سمت او اعلام شد، یکی از عوامل خوش‌بینی به اثرگذاری توافق کاهش تولید در ساعات ابتدایی بازگشایی بازار بود. در شرایطی که بازار نفت هر روز رکوردهای تازه‌ای از افت قیمت را به ثبت می‌رساند، می‌توان این اظهارنظر نواک را به نوعی نشانه‌ای از نگرانی روسیه از بازار دانست.
نواک همچنین در پاسخ به سوال خبرنگاری که در حاشیه یک مراسم نظر او را در رابطه با افت قیمت نفت و احتمال برگزاری یک نشست فوق‌العاده جویا شده بود، گفت: من معتقدم که ما باید بازار را رصد کنیم. دیگر خبری که روز گذشته باعث شد اوپک بتواند بر بازار اثرگذار باشد، اظهارات دبیر کل این سازمان بود.
به گزارش رویترز، محمد بارکیندو در نامه‌ای اعلام کرد این سازمان قصد دارد جدولی از سهم هر یک از اعضای اوپک و متحدانش از کاهش تولید را منتشر کند تا به این واسطه بازار اطمینان بیشتری نسبت به عملکرد اوپک پیدا کند. بارکیندو همچنین اعلام کرد «برای دستیابی به کاهش تولید پیشنهادی ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای، میزان کاهش موثر هر کشور عضو باید ۰۲/ ۳ درصد باشد.» این رقم بالاتر از کاهش ۵/ ۲ درصدی است که قبلا مورد بحث قرار گرفته بود، زیرا اوپک قصد دارد سهم کشورهای ایران، لیبی و ونزوئلا را که از کاهش تولید معاف شده‌اند، دیگران به دوش بکشند.
اگرچه از نگاه بارکیندو «به منظور ایجاد شفافیت و جلب اعتماد بازار، ضروری است اطلاعات کاهش تولید کشورها در دسترس عموم قرار گیرد» اما با این حال به نظر می‌رسد فشارها از ناحیه دیگر عوامل بر قیمت نفت بیش از آن بوده است که اظهارات او بتواند مانع اثرگذاری آنها شود.
با این حال بارکیندو در نامه‌ای که خطاب به اعضای اوپک نوشته، تاکید کرده است دبیرخانه سازمان سهم هر کشور از کاهش تولید را تا پایان هفته جاری منتشر می‌کند. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در تاریخ هفت دسامبر (ماه جاری میلادی) با کاهش تولید روزانه ۲/ ۱ میلیون بشکه در شش ماه نخست سال ۲۰۱۶ موافقت کردند. با این حال افزایش تولیدی که روسیه و عربستان چند ماه قبل از این تاریخ آغاز کرده بودند، اعطای معافیت به خریداران نفت ایران در دوران تحریم و همچنین رشد مداوم تولیدات شیل آمریکا، در کنار سایر عواملی که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد، باعث شدند تا تصمیم اوپک برای کاهش تولید در بهبود اوضاع نفت موثر واقع نشود و حتی بحث کاهش تولید بیشتر در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ مطرح شود.
آنطور که خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی به تازگی در جمع خبرنگاران اعلام کرده است، ایران در کنار چند عامل دیگر از مهم‌ترین عوامل ژئوپلیتیک اثرگذار بر بازار جهانی نفت هستند. به گفته الفالح، تحریم‌های آمریکا علیه ایران و معافیت‌هایی که در این زمینه به خریداران نفت ایران داده است و تداوم یا عدم تداوم آنها، نقش مهمی در قیمت نفت در سال ۲۰۱۹ خواهد داشت.
اثر دلار بر بازار
افزایش شاخص دلار همواره یکی از عوامل اثرگذار بر قیمت و میزان تقاضای نفت است. از آنجا که نفت خام در بازار جهانی این کالا با دلار قیمت‌گذاری می‌شود، تصمیمات بانک مرکزی آمریکا در رابطه با نرخ بهره می‌تواند اثرات مهمی بر میزان تقاضای طلای سیاه داشته باشد. در واقع افزایش نرخ بهره در آمریکا به معنای افزایش ارزش دلار و ضعیف‌تر شدن ارز سایر کشورها است. این موضوع می‌تواند بر قدرت خرید ارزهای دیگر اثر بگذارد و طبیعی است که در چنین شرایطی، تقاضای خرید نفت از سمت مصرف‌کنندگانی با ارزهای محلی کاهش پیدا کند.
با این حال فدرال رزرو، در جلسه چهارشنبه شب، نرخ بهره را ۴/ ۱ درصد در آمریکا افزایش داد تا قیمت نفت با فشار بیشتری مواجه شود. این چهارمین بار در سال جاری بود که سیاست‌گذاران بانک مرکزی آمریکا نرخ بهره را در این کشور افزایش می‌دادند. افزایش نرخ بهره در آمریکا در حالی نگرانی فعالان بازار نفت را برانگیخته و فشار بیشتری به قیمت‌ها وارد کرده است که نمی‌توان تصمیم فدرال رزرو برای دو بار افزایش نرخ بهره در سال آینده را نادیده گرفت.
سیاست‌گذاران بانک مرکزی آمریکا اعلام کرده‌اند در سال ۲۰۱۹ به جای سه بار افزایش نرخ بهره، دو بار این کار را انجام خواهند داد. این اتفاق به معنای ثبات بیشتر بازارها در سال آینده خواهد بود زیرا نفت تنها بازاری نبوده که بر اثر افزایش نرخ بهره با ریزش مواجه شده است بلکه بازارهای جهانی سهام نیز تجربه‌ای مشابه بازار نفت داشته‌اند و با ریزش چشمگیر مواجه شده‌اند. از نگاه فعالان بازار نفت، تصمیم فدرال رزرو برای افزایش نرخ بهره یک «اشتباه فاجعه‌آمیز» است زیرا معمولا زمانی‌که بازار سهام روندی نزولی در پیش می‌گیرد، نفت نیز دچار ریزش می‌شود.
به گزارش بلومبرگ، وزیر انرژی عربستان سعودی نیز از جمله افرادی است که اثر تغییرات نرخ بهره در آمریکا و قدرت دلار آمریکا را در زمینه فشار بر قیمت‌ها مهم‌تر از عرضه و تقاضا ارزیابی می‌کند. خالد الفالح به تازگی اعلام کرده است که «افت قیمت فعلی نفت بر اساس عرضه و تقاضا نفت نیست و به عوامل ژئوپلیتیک، نرخ بهره در ایالات متحده آمریکا، قدرت دلار و گمانه‌‌زنی‌های سرمایه‌گذاران از آینده اقتصاد باز می‌گردد.» او همچنین تاکید کرده است که اوپک برای محدود کردن تولیداتش به زمان بیشتری نیاز دارد تا بتواند به این واسطه بازار را متعادل سازد.
کند شدن رشد اقتصاد جهانی
بسیاری از فعالان بازار عقیده دارند در حال حاضر حجم زیادی از مازاد عرضه نفت خام به انبارهای ذخیره نفت خام در دنیا افزوده شده است. اما علت اصلی مازاد عرضه به بازار جهانی نفت چیست؟ در کنار افزایش تولید چشمگیر عربستان سعودی و روسیه که از ماه ژوئن به منظور پوشش جای خالی نفت ایران آغاز شد، نگرانی از کند شدن رشد تقاضای جهانی نفت خام زیر سایه کند شدن رشد جهانی اقتصاد، از جمله نگرانی‌هایی است که احتمال افزایش مازاد عرضه در سال آینده را افزایش می‌دهد.
نگرانی از بروز اتفاقاتی مانند آنچه در سال ۲۰۱۴ بر بازار نفت گذشت، نشان‌دهنده ناامیدی از بهبود وضعیت جهانی اقتصاد به ویژه زیر سایه جنگ تجاری است که آمریکا با چین و دیگر کشورها به راه انداخته است. بلومبرگ در گزارشی به این نکته اشاره کرده است که «در کنار تمام صحبت‌هایی که از اثرگذاری کاهش تولید و افزایش عرضه تولیدات شیل می‌شود، مشکل بزرگ بازار نفت اقتصاد است و وابستگی‌اش به این موضوع موید آن است.»
طبق این گزارش، در دور قبل ریزش قیمت نفت در سال ۲۰۱۴، شاخص اس‌اند پی ۵۰۰ و نفت برنت در جهت عکس یکدیگر حرکت می‌کردند در حالی‌که این جریان حالا تغییر کرده و هر دو آنها در حال حرکت در یک مسیر هستند. این به این معنا است که همبستگی نفت با بازار سهام مثبت شده است و بر خلاف گذشته، همزمان با ریزش بازار سهام، قیمت‌ها در بازار نفت نیز با کاهش مواجه می‌شود.
کارشناسان عقیده دارند در چنین شرایطی کاری از دست اوپک برای بهبود شرایط بر نمی‌آید. از نگاه کارشناسان، اعتماد بازار به رشد جهانی، وضعیت جنگ تجاری آمریکا و چین و عملکرد آینده فدرال رزرو در زمینه نرخ بهره از جمله راه‌های حل مشکلات فعلی بازار نفت است.
آمریکا و چین به تازگی آتش‌بس سه‌ماهه‌ای برای جنگ تجاری که بین آنها وجود دارد تعیین کرده‌اند با این حال عدم تمایل چین برای خرید نفت از آمریکا نشان می‌دهد که مشکلات این دو کشور تمام و کمال حل نشده و ممکن است بار دیگر اوج بگیرد. این موضوعی است که نگرانی‌ها از بدتر شدن شرایط اقتصاد جهانی به‌ویژه در کشورهای در حال رشد را تشدید می‌کند.
تغییر الگوهای معاملاتی
در کنار تمام عواملی که به‌عنوان اهرم فشار بر قیمت نفت شناسایی می‌شوند، اهرم دیگری که می‌تواند یکی از دلایل ریزش چشمگیر قیمت‌ها باشد، افزایش کامپیوتری شدن تجارت در بازار نفت و طراحی الگوریتم‌هایی برای معاملات نفت است. به عقیده کارشناسان، این تغییر در بازار نفت، یکی از عوامل ایجاد نوسانات شدید در بازار است. افزایش نفوذ معاملات الگوریتمی که «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «الگوریتم‌های نوسان‌ساز بازار نفت» به تفصیل آن را مورد بررسی قرار داده، به این معنا است که با الگوریتمی شدن معاملات نفت خام، توجه به عوامل بنیادی و فاندامنتال کاهش یافته و معاملات شکلی تکنیکال به خود می‌گیرند.
این نگاه تک‌بعدی باعث می‌شود، با رسیدن قیمت نفت خام به کفی مشخص، حجم زیادی از نفت بر اساس منطق تعریف شده در معاملات الگوریتمی به فروش رود و ریزش بیشتر قیمت‌ها را باعث شود. در واقع معامله شدن نفت براساس عوامل تکنیکال موجب می‌شود انتشار خبری مانند تصمیم سیاست‌گذاران فدرال رزرو مبنی بر کاهش تعداد دفعات افزایش نرخ بهره در سال آینده، اثر چندانی بر بهبود قیمت‌ها نمی‌گذارد.
